વિષય : ગુજરાતી ઉખાણાં
ક્રમ : 51 થી 100
ભાગ : 2
(51) દૂધ બગડતાં એ ચીજ બને,
નવીન નવલા સ્વાદ ધરે,
એની બની વાનગી સૌને ગમે,
કહો શ્રીખંડ - લસ્સી શામાંથી બને?
જવાબ : દહીં
(52) નાનું મોટું મળે,
ને પાણીમાં એ તરે
સૌ સવારી કરે,
તેને કયું વાહન કહે?
જવાબ : હોડી-નાવડી
(53) વડ જેવાં પાન,
ને શેરડી જેવી પેરી,
મોગરા જેવાં ફૂલ ને,
આંબા જેવી કેરી.
જવાબ : આકડો
(54) એની અછત ઝટ વરતાય,
એનાં વગર સૌ પરસેવે ન્હાય,
એને પામવા વિકલ્પો શોધાય,
એના વગર લગીરે ના જીવાય.
જવાબ : હવા
(55) બે માથાં અને બે પગ,
જાણે એને આખું જગ,
જે કોઈ આવે એની વચમાં,
કપાઈ જાય એની કચકચમાં.
જવાબ : કાતર
(56) એક પ્રાણી એવું,
જે વન-વગડામાં રહેતું,
મોટા-મોટા કાન,
ને શરીર છે સુંવાળું.
જવાબ : સસલું
(57) હવા કરતાં હળવો હું,
રંગે બહુ રૂપાળો,
થોડું ખાઉં ને ધરાઈ જાઉં,
વધુ ખાઉં તો ફાટી જાઉં.
જવાબ : ફુગ્ગો
(58) હું સૂર્યમંડળનો એક સભ્ય,
સૌથી સુંદર લાગું છું.
પીળાશ પડતો રંગ મારો,
મારી ફરતે બરફીલા વલયો.
જવાબ : શનિ ગ્રહ
(59) ઘરમાં મહેમાનોને દેવાય
વોટમાં નેતાઓને દેવાય,
લગ્નમાં વર-કન્યાને દેવાય.
આરામ કરવામાં વપરાય.
જવાબ : ખુરશી
(60) અવાજ ટપ ટપ થાય,
હળવે હાથે ઘડાય,
સૌ જણ સ્વાદે ખાય,
કોણ રોટલીનો ભાઈ થાય?
જવાબ : રોટલો
(61) રંગે,રુપે એક સમી છે,
પણ સ્વાદે દૂધથી ઘણી જુદી છે,
દહીંમાંથી એ બની છે,
ધરતીનું અમૃત કહી છે.
જવાબ : છાશ
(62) તાજી લીલી સારી છે,
જીણી જીણી સમારી છે,
તેલ મહીં વધારીને
ખાઓ તો એ ગુણકારી છે.
જવાબ : ભાજી
(63) નામ બારણા સંગે આવે,
હવાઉજાસ ઘરમાં લાવે
ઋતુઓ સામે રક્ષણ આપે
કોઈને તેના વિના ના ફાવે.
જવાબ : બારી
(64) હાથી ઘોડા ફર્યા કરે પણ
પગ એમના ચાલે ના;
સવાર પીઠે ઘૂમ્યા કરે
ને ફરવાની મજા લીધા કરે.
જવાબ : ચકડોળ
(65) પંદર દિવસ વધતો જાય,
પંદર દિવસ ઘટતો જાય;
સૂરજની તો લઈને સહાય,
રાત્રીભર પ્રકાશ પાથરતો જાય.
જવાબ : ચંદ્ર
(66) કાગળની છે કાયા,
અક્ષરની છે આંખ;
અલકમલકની સહેલ કરાવે,
જ્યારે ખોલો એની પાંખ.
જવાબ : પુસ્તક
(67) ખુલ્લા આસમાનમાંથી જનમું છું,
લીલા ઘાસ પર સૂઈ જાઉં છું,
મોતી જેવી સૂરત મારી,
વાદળોની હું દીકરી છું.
જવાબ : ઝાકળ બિંદુ
(68) ન ખાય છે ન પીવે છે,
બસ અજવાળાને સાથે લઈને ચાલે છે,
પણ છાયાને અને અંધારાને,
જોઈને મરી જાય છે.
જવાબ : પડછાયો
(69) શાકભાજીમાં હું છું સૌથી કડવું,
પણ ગુણ મારા અપાર,
રોગોને હું ઝટથી કાપું,
મારું નામ બતાવો ચતુર સુજાણ.
જવાબ : કારેલાં
(70) તડકો લાગે તો ઊભો થાતો,
છાયો આવે તો મરી જાતો,
જો કોઈ મહેનત કરે તો,
ફરી પાછો ઊભો થાતો.
જવાબ : પરસેવો
(71) એક બગીચામાં અનેક ફૂલ,
તે ફૂલોનો છે એક રાજા,
રાજા જ્યારે આવે બગીચામાં,
ત્યારે નાચતાં ફૂલો સારા.
જવાબ : ચંદ્ર અને તારા
(72) રૂડો રૂપાળો ને ગોરો ગોરો
માખણ જેવો છું
માનો ભાઈ તો નહીં પણ,
બાળકોનો વ્હાલો મામો છું.
જવાબ : ચાંદામામા
(73) સુવાની એ વસ્તુ છે પણ
શાકભાજીવાળો વેચે નહીં
ભાવ તો વધારે છે નહીં,
પણ ભારમાં એ ભારી છે.
જવાબ : ખાટલો
(74) જેમ સેવા કરતો જાઉં છું,
તેમ મારું કદ ઘટતું જાય છે,
રંગબેરંગી મારો સ્વભાવ હોવા છતાં,
પાણી સાથે મળી જાઉં છું.
જવાબ : સાબુ
(75) અબૂકલું ઢબૂકલું
લીલું લીલું માટલું
અંદર લાલમ લાલ,
કાપીને બહેનીને આપ.
જવાબ : તડબૂચ
(76) સફેદ ફૂલ ને કેસરી દાંડી,
વાતાવરણને મહેકાવતા જાય,
રાત જતી ને સુવાસ લઈને,
નવી સવાર આવતી જાય.
જવાબ : પારીજાત
(77) ચાર ભાઈ ઊભા,
ને ચાર ભાઈ આડા;
એક એકના અંગમાં,
બબ્બે પેઠા.
જવાબ : ખાટલો
(78) ઠંડો પ્રકાશ રેલાઉં,
ને આકાશે દેખાઉં.
ગોળ ગોળ લાગું ને,
બાળકોનો મામા કહેવાઉં.
જવાબ : ચાંદામામા
(79) પાણીનું અબૂકલું ઢબૂકલું છું,
પાણીમાં જ રહીને ફરું છું;
પાણીના તરંગોમાં નાચું છું,
પાણીમાં જ તરવું મારૂ કામ છે.
જવાબ : માછલી
(80) ઘરના ખૂણે એકલું બેસી,
જાતજાતનું બોલતું જાય,
દુનિયાભરની વાતોનો ખજાનો,
આપણી પાસે ખોલતું જાય.
જવાબ : ટીવી
(81) પડી પડી પણ ભાંગી નહીં,
ટૂકડા થયા બે-ચાર,
વગર પાંખે ઊડી ગઈ,
ચતુર કરે વિચાર !
જવાબ : રાત
(82) ભમ ભમ કરતી આવે જાય,
માણસ માત્ર એનાથી ગભરાય,
મારે ડંખ જન કરતા હોય,
માનવી મારું એઠું ખાય.
જવાબ : મધમાખી
(83) વાણી નહીં પણ બોલી શકે,
પગ નથી પણ ચાલે,
વાગે પણ કાંટા નહીં,
પણ એના ઈશારે દુનિયા ચાલે.
જવાબ : ઘડિયાળ
(84) પીળો છે મારો રંગ,
મીઠી મારી સુગંધ,
નાના-મોટાનું છું વહાલું,
તો બોલો હું ફળ કયું.
જવાબ : કેળું
(85) માથે આગ લેતી,
ધીરે આંસુડા સારતી,
મીણથી હું બનીને,
સૌને પ્રકાશ દેતી,
જવાબ : મીણબતી
(86) આંખો ઉપર વસતાં ને
સૌને રાખે હસતાં,
દૂર-નજીકનું જોઈ લઈને,
કદી ન પાછા ખસતાં.
જવાબ : ચશ્માં
(87) પીઠે મારે ઢેકો,
ને ઉંચી છે ડોક,
વાહન તરીકે રાખે,
મને રણના લોક.
જવાબ : ઊંટ
(88) ગણ ગણ ગુંજન કરે,
ને કાન આગળ ગાય,
ચટકો તો એવો ભરે કે,
આવે ટાઢિયો તાવ.
જવાબ : મચ્છર
(89) રાતે જુએ ને દિવસે અંધ,
પાસે જાઓ તો મારે ગંધ,
પગ ઉપર ને નીચે અંગ
કાળો મેશ જેવો છે રંગ....
જવાબ : ચામાચિડિયું
(90) પાંખો છે, પણ હું પંખી નથી,
ચાંદો નથી, તારો પણ નથી,
છતાં અંધારામાં ચમકું,
તો કહો દોસ્ત કોણ હું?
જવાબ : આગિયો
(91) એક નારી તીખી તમતમતી,
પણ અંતે ઠંડી મનગમતી,
જે ગરીબ ઘેર પ્રથમ નમતી,
ઝટપટ કહો એ કોણ કહેવાતી?
જવાબ : ડુંગળી
(92) ના મારે પેટ્રોલ જોઈએ,
ના જોઈએ એન્જીન,
પેન્ડલ મારો ફટાફટ,
ને ઝટ પહોચો મંજીલ.
જવાબ : સાયકલ
(93) કાળી કાળી મા,
ને લાલ લાલ બચ્ચાં;
જ્યાં જાય મા,
એની પાછળ જાય બચ્ચાં.
જવાબ : રેલગાડી
(94) એક પક્ષી એવું જોયું,
તળાવ કિનારે રહેતું;
મોઢામાંથી આગ કાઢતું,
ને પૂંછડે પાણી પીતું.
જવાબ : દીવો
(95) વાંકા ચૂકા લાંબા પણ,
તોરણ બની શોભા વધારે,
વૃક્ષ તેના ઊંચા ઊંચા,
શોભે ઘર-બાર-બગીચા.
જવાબ : આસોપાલવ
(96) મરઘી આપે ઈંડું
ને ગાય આપે દૂધ,
પણ એવું કોણ છે?
જે આપે ઈંડું ને દૂધ
જવાબ : દુકાનદાર
(97) સારી દુનિયાની કરું હું સફર,
ધરતી પર હું મુકું ના ડગર;
મારા વગર છે રાત અંધારી
ના ઓળખે એની મા મૂછાળી.
જવાબ : ચંદ્ર
(98) લાંબી લાંબી લાકડી,
ને ઝાડ ઉપર લટકે,
બાફીને લોકો શાક કરે,
ને ચાટી ચાટી પટકે.
જવાબ : સરગવો
(99) નહીં વાંસલો, નહીં વિઝણો,
નહીં કારીગર સુથાર,
અધ્ધર મહેલ ચણાવ્યો,
રાજા ભોજ કરે વિચાર.
જવાબ : સુગરીનો માળો
(100) રંગ બેરંગી લકડક નાર,
વાત કરે ન સમજે સાર,
સૌ ભાષામાં બોલે એ,
ચાલે ત્યાં આંસુની ધાર.
જવાબ : બોલપેન
